In Ghobadi I trust ή To Χειροκρότημα*

Είναι δέκα χρόνια τώρα που κάθε Νοέμβρη παρακολουθώ συστηματικά το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ο Bahman Ghobadi, τιμώμενος του φετινού 53^ου Φεστιβάλ, μπήκε ξαφνικά στην φεστιβαλική ζωή μου και τ’ άλλαξε όλα!

            Γεννημένος το 1969 στο Ιρανικό Κουρδιστάν, δούλεψε δίπλα στον Kiarostami και είπε πρόσφατα ότι: «Ο Αγγελόπουλος μέσα από τις ταινίες του όπου χρησιμοποίησε κουρδόφωνους χαρακτήρες μου έδωσε την ελπίδα και την ενέργεια να γίνω κινηματογραφιστής». Έχει γυρίσει μικρού μήκους ταινίες, ντοκιμαντέρ και πέντε μεγάλου μήκους. Τα τελευταία χρόνια ζει στην Κωνσταντινούπολη αφού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Ιράν.

            Ο κινηματογράφος που κάνει ο Ghobadi είναι δυνατός. Τριγυρνάει στο μυαλό για μέρες. Βρίσκει την ποίηση και την τρυφερότητα στις σκληρές καταστάσεις. Είναι γεμάτος από σύμβολα, εικόνες, μουσική.  Υπάρχει ένα δέντρο σχεδόν σε κάθε πλάνο στα κατά τ’ άλλα έρημα τοπία του. Αυτό το δέντρο ίσως είναι η Ελπίδα που πάντα έχουν οι ήρωές του. Οι σκιές και οι αντανακλάσεις προσθέτουν στην ποιητικότητα και δείχνουν το διαφορετικό πρόσωπο των ηρώων. Οι ήρωες του Ghobadi είναι συνήθως παιδιά. Παιδιά που πραγματικά έχουν ζήσει αυτά που δείχνει η μεγάλη οθόνη. Και αν δεν είναι παιδιά, φέρονται με τον αυθορμητισμό, την φυσικότητα και την αθωότητα των παιδιών. Αέναο αίτημά τους: η Φυγή με οποιοδήποτε τρόπο, το Ταξίδι κάπου αλλού. Είναι δύσκολο να φύγουν, προσπαθούν, δίνουν τα πάντα. Κι όταν το ταξίδι είναι έτοιμο να ξεκινήσει ο Ghobadi αφήνει τους ήρωες του στην Μοίρα τους και σβήνει την κάμερα.

            Το κινηματογραφικό σύμπαν του Ghobadi συγκινεί, εκπλήσσει, ανατριχιάζει. Ανακατεύει το γέλιο με το κλάμα, την ζωή με τον θάνατο, το κοινωνικό με το πολιτικό, την πραγματικότητα με την μυθοπλασία. Μας προσκαλεί σε μια κινηματογραφική εμπειρία που δεν είχα ζήσει μέχρι σήμερα.

Μεθυσμένα Άλογα (Drunken Horses), 2000

«Με κοιτάς σε κοιτώ και μετά σιωπή.»

Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του είναι και η πρώτη κουρδική ταινία στην ιστορία του ιρανικού σινεμά. Αφηγείται την ιστορία τεσσάρων παιδιών που προσπαθούν να σώσουν τον άρρωστο αδελφό τους σ’ ένα απομακρυσμένο χωριό του Ιράν. Τα γυρίσματα έγιναν στο χωριό που βρήκε καταφύγιο για δύο χρόνια ο σκηνοθέτης και η οικογένειά του όταν ο σκηνοθέτης ήταν παιδί. Μετά τις σπουδές του θέλησε να επιστρέψει εκεί και μαζί με τους κατοίκους να χτίσει την ιστορία που βασίζεται σε αληθινούς χαρακτήρες και καταστάσεις. Το άρρωστο παιδί συμβολίζει σύμφωνα με τον ίδιο τον Ghobadi «τον κουρδικό λαό που έχει βασανιστεί και συνεχίζει ν’ αγωνίζεται όλα αυτά τα χρόνια». Τα παιδιά που πρωταγωνιστούν παίζουν ουσιαστικά την ζωή τους. Γι’ αυτό τα  λόγια είναι φτωχά για  να περιγράψουν το μεγαλείο της θέλησής τους. 

Εικόνες που δεν μπορώ να ξεχάσω: Τα πλάνα με τα φορτωμένα άλογα μέσα στα χιόνια. Τα μάτια των παιδιών, τα δάκρυά τους και η τρυφερότητα ανάμεσά τους.

Kαι οι Χελώνες μπορούν να Πετάξουν (Turtles Can Fly), 2004

«Με κρατάς σε κρατώ και μετά γκρεμός»

Στα σύνορα Ιράκ-Τουρκίας λίγο πριν την εισβολή των Αμερικάνων μια ομάδα παιδιών προσπαθεί να επιζήσει μαζεύοντας νάρκες. Ανάμεσα τους, ένα αγόρι που «φέρνει» νέα μέσω των δορυφορικών πιάτων που εγκαθιστά στην περιοχή και ένα ορφανό κορίτσι που περιπλανιέται με τον ανάπηρο αδελφό της και ένα τρίχρονο αγοράκι. Τα παιδιά αυτά προσπαθούν να βρουν απάντηση στο βαρύ φορτίο που κουβαλάνε: να ζήσουν παρά τις αντίξοες συνθήκες ή να τα παρατήσουν γιατί ήδη έχουν ζήσει πολλά;

Είναι η πιο πολυβραβευμένη ταινία του Ghobadi  με σημαντικότερο το Βραβείο «Ταινίας Ειρήνης» στο Φεστιβάλ του Βερολίνου. 

Εικόνα που δεν μπορώ να ξεχάσω: Το κορίτσι και ο γκρεμός. Η αρχή του τέλους.

Μισοφέγγαρο (Half Moon) , 2006

«Κάτι θα κοπεί, στην καρδιά στο μυαλό»

Η προσπάθεια ενός Κούρδου, παλιού μουσικού, από το Ιράν στο Ιράκ για να  βρει τους γιους του και μια εξόριστη τραγουδίστρια ώστε να δώσουν συναυλία. Πρόκειται για ένα μαγικό ταξίδι. Μόνο ο Ghobadi μπορεί να βάλει την σωστή  δόση αγωνίας, κωμικοτραγικών καταστάσεων, συγκίνησης για την τέλεια κινηματογραφική συνταγή. Η ταινία είναι ένα ονειρικό οδοιπορικό σε απαγορευμένα μέρη. Πρόσθετα συστατικά:  η μουσική, οι δυνατοί χαρακτήρες και η άγρια ομορφιά μεταξύ της ζωής και του θανάτου. Έχει κερδίσει τέσσερα βραβεία.

Εικόνα που δεν μπορώ να ξεχάσω: Το σχολείο πάνω στο βουνό, χωρίς τοίχους. Μόνο θρανία, καρέκλες και μαθητές.

Ποιος Φοβάται τους Γάτους της Περσίας (Νο One Knows About Persian Cats), 2009

«Κι είμαστε ακόμα ζωντανοί, σαν ροκ συγκρότημα»

Η ταινία, βασισμένη σε αληθινά γεγονότα, αφηγείται την ιστορία δύο μουσικών που μόλις αποφυλακίστηκαν. Προσπαθούν να βρουν διαβατήρια ώστε να φύγουν από το Ιράν προς την Ευρώπη. Γυρίστηκε κρυφά μέσα σε 17 μέρες. λόγω της λογοκρισίας που υπάρχει στο Ιράν.

Το γρήγορο, ρυθμικό μοντάζ, οι εναλλαγές εικόνων της πόλης της Τεχεράνης και η μουσική της ταινίας δεν σ’ αφήνει να πάρεις ανάσα. Ο Ghobadi μας βάζει στο σύμπαν των μουσικών που παίζουν κρυφά από το πρώτο δευτερόλεπτο. Μας παρασέρνει σε μέρη που δεν ξέραμε ότι θέλαμε να πάμε αλλά και σε μέρη που δεν γνωρίζαμε ότι υπήρχαν! Η ταινία κέρδισε στο Φεστιβάλ των Καννών το Βραβείο  «Ένα Κάποιο Βλέμμα».

Εικόνα που δεν μπορώ να ξεχάσω: Το τραγούδι του Hamed Behdad Darkub https://www.youtube.com/watch?v=ArZE4u8qZ0o

Η Εποχή του Ρινόκερου  (Rhino Season),  2012

«Και παντού σκιές και παντού καθρέφτες»

            Η τελευταία ταινία του Ghobadi πήρε το Βραβείο Καλύτερης Διεύθυνσης Φωτογραφίας στο Φεστιβάλ του San Sebastian. Ο Ghobadi βάζει στον Ρινόκερο και όλα τα προηγούμενα ζώα-σύμβολα των προηγούμενων ταινιών του (Άλογα, Χελώνες, Γάτες) σε σκηνές που είναι κρίσιμες για την έκβαση του φιλμ. Φτιάχνει για ακόμα μια φορά ένα άκρως ποιητικό σύμπαν. Έτσι κινηματογραφεΊ την ζωή του ποιητή Σάχελ μετά την αποφυλάκισή του ύστερα από 30 χρόνια.  Η ταινία βασίζεται στα ημερολόγια του Ιρανού ποιητή Σαντέγκ Καμανγκάρ.

            Κάθε πλάνο, κάθε σκηνή έχει πολλαπλές ερμηνείες. Ο ίδιος ο Ghobadi την μέρα της προβολής στο Φεστιβάλ είπε ότι: «Ο πόνος του ξεριζωμού (από το Ιράν στην Τουρκία) είναι σαν το δηλητήριο που σε τρώει. Όπως ο Μπεχρούζ Βοζουγκί (πρωταγωνιστής της ταινίας)που η ζωή του ήταν το σινεμά αλλά επί 30 χρόνια δεν μπορούσε να παίξει, όπως ο ήρωας της ταινίας ποιητής ήταν φυλακισμένος για τρεις δεκαετίες, έτσι κι εγώ αισθανόμουν φυλακισμένος. Μέσα από την Εποχή του Ρινόκερου θέλησα να εκφράσω την μοναξιά που ένιωσα. Ακολούθησα την μορφή των ποιημάτων. Η ταινία μου αφορά σε κάθε είδους φυλάκιση, όποια μορφή μπορεί να πάρει. Μ’ έκανε να κοιτάξω ρην αιχμαλωσία και τον θάνατο στα μάτια, και τελικά ξαναγεννήθηκα.». Και η πιο ώριμη ταινία του σκηνοθέτη κοιτάζει τους θεατές στα μάτια και έχει τόσα να τους πει…

           

Εικόνα που δεν μπορώ να ξεχάσω: Το κεφάλι του αλόγου μέσα στο αυτοκίνητο. Οι αντικατοπτρισμοί και οι αντανακλάσεις του Σάχελ. Τα χέρια του Σάχελ και της γυναίκας του στην πρώτη συνάντησή τους στην φυλακή με κλειστά τα μάτια.

«Κι αν μας αντέξει το σχοινί, θα φανεί στο χειροκρότημα»

            Στα Κινηματογραφικά Φεστιβάλ στο τέλος κάθε ταινίας το κοινό χειροκροτεί. Πρώτη φορά ένιωσα ότι το χειροκρότημα μετά το τέλος κάθε ταινίας του Ghobadi δεν πήγαινε μόνο στον σκηνοθέτη, αλλά και στους Ανθρώπους που έπαιξαν και μας έδειξαν την ζωή τους. Ο Ghobadi ανέφερε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που έπαιξαν στις ταινίες του και έδειξαν την πραγματική τους ζωή, ζούνε ακόμα και σήμερα κάτω από άθλιες συνθήκες. Ο ίδιος έχει βοηθήσει αρκετούς από αυτούς οικονομικά καθώς και ήταν δίπλα τους στα προβλήματα υγείας που αντιμετώπισαν. Το παιδί που παίζει στα «Μεθυσμένα Άλογα» έχει γίνει cameraman και εργάζεται στις ταινίες του σκηνοθέτη.

            Ο Ghobadi είναι μια ευγενική ψυχή. Κι αυτό φαίνεται στις ταινίες του, στο βλέμμα του, στην ομιλία του. Πραγματικά:  In Ghobadi I trust!

 

*Ο δεύτερος τίτλος του παρόντος κειμένου και οι στίχοι κάτω από τους τίτλους των ταινιών είναι της Λίνας Νικολακοπούλου από το ομώνυμο τραγούδι.