Είδαν τα μάτια μας γιορτές* 56ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Το φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (6-15 Νοεμβρίου 2015) ήταν από τα καλύτερα της δεκαετίας, άποψη όχι μόνο προσωπική αλλά και πολλών πιστών του Φεστιβάλ. Μπορεί να πέρασε ήδη ένας μήνας που αυτή η κινηματογραφική γιορτή έφτασε στο τέλος της, αλλά τρεις ταινίες της θα παραμείνουν πολύ περισσότερο στα μάτια μου και στο μυαλό μου.

 

Louder Than Bombs, 109’,

Nορβηγία- Γαλλία- Δανία. 2015

Σκηνοθέσία: Joachim Trier

Σενάριο: Joachim Trier, Eskil Vogt

Πρόκειται για ένα κοινωνικό δράμα που έχει ως θέμα τον θάνατο μιας φωτογράφου εμπόλεμων ζωνών και το αντίκτυπο που έχει ο θάνατός της στην οικογένειά της. Τρία χρόνια μετά, ένας συνάδελφός της, ανακοινώνει στον άντρα της ότι σκοπεύει να γράψει άρθρο-αφιέρωμα στο οποίο θ’ αναφέρεται ότι η φωτογράφος δεν σκοτώθηκε αλλά αυτοκτόνησε. 

Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι η μη γραμμική αφήγηση της ταινίας και πως  ο Τρίερ μπλέκει αριστοτεχνικά παρελθόν και παρόν. Κάθε ένας από τους ήρωες έχει διαφορετική οπτική γωνία για την γυναίκα που "έφυγε" από κοντά τους.  O σύζυγός της θυμάται τους συχνούς καυγάδες με την γυναίκα του, η οποία προσπαθούσε να ισορροπήσει ανάμεσα σε καριέρα και οικογένεια. Στο παρόν, αισθάνεται ανίκανος να επικοινωνήσει με τον μικρό του γιο και η συμπεριφορά του, του έχει γίνει έμμονη ιδέα τόσο που ξεχνάει ο ίδιος να ζήσει. Ο μικρός γιος εξιδανικεύει την μητέρα του και βλέπει οράματα με αυτήν αισθάνοντας ακόμη την παρουσία της. Είναι ταλαντούχος και ευαίσθητος και οι ονειροπολήσεις του τον βοηθάνε να ισορροπήσει. Ξημεροβριαδιάζεται παίζοντας ηλεκτρονικά παιχνίδια μέχρι που θα ερωτευτεί μια συμμαθήτριά του. Ο μεγάλος γιος θυμάται πόσο του στάθηκε η μητέρα του στα φοιτητικά του χρόνια. Στο παρόν, είναι ένας πετυχημένος πανεπιστημιακός που έγινε πρόσφατα πατέρας. Βάζει πάντα την λογική μπροστά αλλά είναι ανίκανος να διαχειριστεί την νέα του πραγματικότητα (σύζυγος και πατέρας). Επιστρέφει στην πρώην του από το πανεπιστήμιο και όταν ο πατέρας του θα του προτείνει ν' ανακοινώσουν στον μικρό γιο την αλήθεια για τον θάνατο της μητέρας τους, αυτός αρνείται κατηγορηματικά.

Η ταινία εκτός από το πολύ καλό καστ (Ιζαμπέλ Ιπέρ, Γκάμπριελ Μπερν), αποτυπώνει με λυρισμό την υποκειμενική εικόνα που έχουμε για τα πρόσωπα που αγαπάμε αλλά και για τον κόσμο μέσα στον οποίο ζούμε, σε μαγνητίζει από το πρώτο πεντάλεπτο και δεν είναι τυχαίο ότι προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Καννών.

One Breath (Μια Ανάσα), 96’,  Γερμανία-Ελλάδα, 2014 

Σκηνοθεσία: Christian Zubert  

Σενάριο: Christian Zubert, Ipek Zübert

Πρόκειται για μια δραματική ταινία. Η Έλενα, γύρω στα 30 αποφασίζει να φύγει από την Ελλάδα, αφήνοντας τον φίλο της πίσω και πηγαίνει στην Γερμανία, όπου αρχικά μέσω γνωστών δουλεύει σ’ ένα κλαμπ. Πολύ σύντομα θ’ ανακαλύψει ότι είναι έγκυος, οπότε και βρίσκει δουλειά ως νταντά. Δεν αποκαλύπτει στους εργοδότες της αλλά ούτε στον φίλο της και στην μητέρα της ότι είναι έγκυος. Η μητέρα του δίχρονου παιδιού που προσέχει η Έλενα, Τέσα, γύρω στα 35, δουλεύει πολλές ώρες με αποτέλεσμα να μην βλέπει το παιδί της όσο θα ήθελε. Αρχίζει μια σχέση ανταγωνισμού ανάμεσα στις δύο γυναίκες που όμως μοιάζουν τόσο: θέλουν οικονομική ανεξαρτησία, αλλά η βαθύτερή τους ανάγκη είναι η οικογένεια και η μητρότητα. Οι δυο τους θα χειριστούν τόσο λάθος την μετάξυ τους σχέση αλλά και τα προσωπικά τους θέλω με περιπετειώδες επακόλουθο. Μια μέρα, η Έλενα βγάζει βόλτα το παιδί με το καροτσάκι και το αφήνει μόνο του για λίγο. Όταν επιστρέψει το παιδί δεν είναι εκεί. Η Τέσα νομίζοντας πως η Έλενα πήρε το παιδί, ταξιδεύει για την Ελλάδα.

 Το ενδιαφέρον στοιχείο της ταινίας είναι ότι είναι χωρισμένη σε δύο μέρη, η πρώτη μισή δείχνει την «Ιστορία της Έλενας», η δεύτερη μισή την «Ιστορία της Τέσας». Με αυτό τον τρόπο, οι θεατές στο πρώτο μισό ταυτίζονται με τον χαρακτήρα της Ελληνίδας, ενώ στο δεύτερο μισό με της Γερμανίδας. Η αλήθεια και η λύση βρίσκονται κάπου στην μέση. Έχει αγωνία, συγκίνηση και δείχνει την κοινωνική πραγματικότητα των δύο χωρών με ρεαλισμό. Παρά τις κάποιες σεναριακές υπερβολές, θεωρώ ότι είναι μια ταινία δυνατή από κάθε άποψη.

Svizdan (Καυτός Ήλιος), 123’, Κροατία- Σλοβενία- Σερβία, 2015

Σκηνοθεσία: Dalibor Matanic

Σενάριο: Dalibor Matanic

Πρόκειται για μια σπονδυλωτή ταινία με συνδετικό κρίκο την πρώην Γιουγκοσλαβία και τον έρωτα. Τρεις ιστορίες αγάπης σε τρεις διαφορετικές δεκαετίες με τρεις ηθοποιούς να παίζουν όλους τους ρόλους. 

1991.  Ένα αγόρι και ένα κορίτσι ερωτεύονται και αποφασίζουν να φύγουν από τα χωριά τους που είναι το ένα δίπλα στο άλλο, ωστόσο σε διαφορετικά στρατόπεδα λόγω του εμφυλίου πολέμου ανάμεσα σε Σερβία και Κροατία. Θέλουν να ζήσουν στην πόλη εκεί που κανένας δεν θα σχολιάζει τον “απαγορευμένο” έρωτα ανάμεσα σε έναν Κροάτη με μία Σερβίδα. Ωστόσο, ο αδελφός της κοπέλας δεν είναι σύμφωνος με αυτή την φυγή. Ένας λάθος χειρισμός της  κατάστασης και όλα θ' αλλάξουν.

2001. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο Σέρβων και Κροατών , μια μητέρα επιστρέφει με την κόρη της στο εγκαταλελειμμένο σπιτι τους με σκοπό να κατοικήσουν και πάλι εκεί. Οι δύο Σερβίδες γυναίκες προσλαμβάνουν κάποιον νεαρό Κροάτη για να τους επισκευάσει το σπίτι. Η μητέρα είναι φιλικά προσκείμενη μαζί του, ενώ η κόρη απομονώνεται γιατί τον θεωρεί υπαίτιο για τον θάνατο του πατέρα της και τους αδελφού της. Όταν σε μια συζήτηση μεταξύ τους, το αγόρι θ' αναφέρει ότι έχασε τους γονείς του στον ίδιο πόλεμο, κάτι θ΄αλλάξει στον τρόπο σκέψης της κοπέλας.

2011. Μια παρέα αγοριών γύρω στα 20, κάθεται σ’ ένα καφενείο σ’ ένα χωριό της Κροατίας . Ένα από τ’ αγόρια έχει χρόνια να έρθει στο χωριό που γεννήθηκε και μεγάλωσε. Καθώς οι φίλοι του κάνουν σχέδια για το  βράδυ, αυτός τους αφήνει και πηγαίνει στους γονείς του. Όταν έρχονται οι φίλοι του να τον πάρουν τους ανακοινώνει ότι θα μείνει λίγο ακόμη με τους γονείς του, αλλά φεύγει με τα πόδια και επισκέπτεται την πρώην του, Σερβίδα,  με την οποία έχει ένα παιδί που δεν έχει δει ποτέ. 

  Τρεις δυνατές ιστορίες για την δύναμη του μίσους, της αγάπης αλλά και της συγχώρεσης. 

Ο τίτλος του άρθρου είναι παρμένος από το ντοκιμαντέρ "Είδαν τα μάτια μας γιορτές" (2000)  του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου.

 

Να μην ξεχάσω

Να μην ξεχάσω
να υπογραμμίσω
με τον πορτοκαλί μαρκαδόρο
που μου χάρισες
απαγορευμένες λέξεις,
όπως: "πάθος", "για πάντα", "λάθος", "γιατί".

Ν' αναβοσβήνουν
στο μυαλό μου σαν πινακίδες νέον.

Να με τυφλώνουν.

Να μην σε βλέπω να φεύγεις. 

Υστερόγραφο 360 ημερών και 360 μοιρών

Εκείνο το πρωί στο μπουγατσατζίδικο έτρωγαν μαζί. Και ήταν όπως όλα τα πρωινά που έτρωγαν: αγγίγματα, ματιές, χαμόγελα. Εκείνο το πρωί μπήκε ένα ηλικιωμένο ζευγάρι και παρήγγειλε δύο ταψιά μπουγάτσα για να τα μεταφέρει στην Αμερική στα εγγόνια του. Εκείνο το πρωί εκείνη σκέφτηκε πόσο μακρία θα πήγαινε αυτό το ζευγάρι μαζί το δέμα. Εκείνο το πρωί αυτό που εκείνη δεν σκέφτηκε ήταν πόσο μακριά θα κατέληγαν μ' εκείνον και χωρίς την παραμικρή πιθανότητα να στείλουν κάτι ο ένας τον άλλον.

Μικρού μήκους ιστορία: Αυτό ήταν

Με το που άνοιξε τα μάτια μύρισε κάτι άσχημο. Ήθελε να ξανακοιμηθεί αλλά η έντονη μυρωδιά τον έκανε να σηκωθει απότομα από το κρεβάτι. Κατευθύνθηκε προς την κουζίνα. Ο νεροχύτης ήταν πλημμυρισμένος από άπλυτα πιάτα, ποτήρια και κάθε είδους κουζινικού. Η  ζέστη των ημερών έκανε τις μυρωδιές από τ’ αποφάγια να θυμίζουν χωματερή. Αντικρίζοντας τον βρώμικο σωρό θύμωσε λες και κάποιος άλλος τα είχε αφήσει εκεί.

Πήρε το σφουγγαράκι της κουζίνας, άνοιξε την βρύση. Στον πάγκο όμως δεν υπήρχε υγρό πιάτων. Σάστισε για λίγο. Το είχε «εξαφανίσει» κρύβοντάς το στο βάθος του ντουλαπιού κάτω από τον νεροχύτη. Όταν έφυγε εκείνη, ξεφορτώθηκε κάθε τι που την θύμιζε: φωτογραφίες, δώρα, ρούχα. Το υγρό πιάτων το είχε κρατήσει ως χρηστικό αντικείμενο. Άνοιξε το ντουλάπι και άπλωσε το χέρι για να το πιάσει,. Ήταν μια μικρή συσκευασία, μισογεμάτη. Άνοιξε το κόκκινο καπάκι φέρνοντας το μπουκάλι στην μύτη.

Αυτό ήταν: μέσα σε δέκατα του δευτερολέπτου επέστρεψε στο παράλληλο σύμπαν της σχέσης του, μιας άλλης ζωής που είχε ζήσει και πάσχιζε εδώ και εβδομάδες ν’ αποποιηθεί. Τι κι αν είχε αλλάξει την διαρρύθμιση των επίπλων, τι κι αν είχε πει σε φίλους να μην αναφέρουν τίποτα γι’ αυτήν, τι κι αν είχε σβήσει τον αριθμό της. Η μυρωδιά τον έκανε να αισθανθεί τόσο έντονα την παρουσία της που νόμιζε ότι από στιγμή σε στιγμή θα νιώσει τα χέρια της να τον αγκαλιάζουν. Ήταν σαν μια ιεροτελεστία που είχαν, μια άτυπη συμφωνία. Με το που άνοιγε την βρύση και ξεκινούσε το πλύσιμο των πιάτων, ερχόταν αυτή από πίσω και τον αγκάλιαζε σφιχτά. Μέχρι να τελειώσει την καθημερινή αυτή δουλειά έμεναν αγκαλιασμένοι κάνοντας την αγγαρεία απόλαυση. Ακόμη και τον τελευταίο καιρό που δεν τα πήγαιναν καλά αυτή πήγαινε και πάλι αγκαλιά. Μέχρι την μέρα που αυτή έφυγε και αυτός δεν ξαναέπλυνε τα πιάτα.

Είχε σταθεί εκεί και πατούσε το μπουκαλάκι ξανά και ξανά εισπνέοντας βαθιά την μυρωδιά. Το στόμα του άρχισε να στραβώνει προς τα κάτω, σαν πρόλογος για κλάμα. Όμως κανένα δάκρυ δεν εμφανίζονταν. Έκλεισε το καπάκι του μπουκαλιού και πήγε στο μπάνιο. Κοίταξε τον εαυτό του στον καθρέφτη.  Το πρόσωπό του είχε αρχίσει να παραμορφώνεται, οι ρυτίδες γύρω από τα μάτια του ήταν πιο έντονες από ποτέ και το βλέμμα του σκληρό. Άνοιξε το καπάκι του υγρού και άρχισε να το χύνει στον νεροχύτη χωρίς να πάρει στιγμή τα μάτια του από τον καθρέφτη.

Επιστρέφοντας στην κουζίνα, είδε τα νερά που είχαν αρχίσει να τρέχουν στο πάτωμα από την ανοιχτή βρύση. Βρήκε ένα ξύδι και έπλυνε με αυτό ένα προς ένα τα πιατικά. Καθάρισε και το πάτωμα και αμέσως μετά έπεσε στο κρεβάτι. Τον πήρε κατευθείαν ο ύπνος. Οι μύες του προσώπου χαλάρωσαν και εμφανίστηκε ένα αχνό χαμόγελο κάνοντάς τον να μοιάζει με τρίχρονο παιδί που ξέρει ανιδιοτελώς ν’ αγαπά.

Μπράλος

Κεντάω την διαδρομή
ευωδιάζουν τα παιδιά τριγύρω μου
τα λουλούδια εντός μου
πλέκω στεφάνια
γι' αυτούς που ήρθαν
γι' αυτούς που έφυγαν
γι' αυτούς που πρόκειται να' ρθουν.

Μεθεόρτιες σκέψεις - 17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Σ' εκείνον που το ζήτησε.

Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης είναι μια γιορτή λίγο αλλιώτικη από τις άλλες γιατί μας "κερνάει" εικόνες που σοκάρουν, προβληματίζουν, συγκινούν. Μας βγάζει από τον μικρόκοσμό μας και μας ανοίγει ένα "παράθυρο στον κόσμο". Στο φετινό 17ο Φεστιβάλ ξεχώρισα 4 ελληνικά ντοκιμαντέρ.

 1. "Αρκαδία Χαίρε" του Φίλιππου Κουτσαφτή

Ένα ταξίδι στην αρκαδική γη. Δύο είναι τα στοιχεία που αφορούν τον Κουτσαφτή σε αυτή την διαδρομή: η  ιστορία και οι άνθρωποι. Η φωνή του Κουτσαφτή και η μουσική του Κ. Βήτα παρασύρουν τον θεατή σε ένα κινηματογραφικό ποιητικό δοκίμιο που αποδεικνύει τον λόγο για τον οποίο ο δημιουργός της εξίσου ανεπανάληπτης "Αγέλαστου Πέτρας" έλαβε το βραβείο της FIPRESCI για ελληνική παραγωγή.

Έρχονται μέρες που ξεχνώ πώς με λένε
του Μιχάλη Γκανά

Έρχονται νύχτες βροχερές βαμβακερές ομίχλες

τ’ αλεύρι γίνεται σπυρί ύστερα στάχυ

θροΐζει με πολλά δρεπάνια

αψύς Ιούλιος στη μέση του χειμώνα.

Βλέπω το υφαντό του κόσμου να ξηλώνεται

αόρατο το χέρι που ξηλώνει

και τρέμω μην κοπεί το νήμα.

Νήμα νερού στημόνι χωρίς μνήμη

σταγόνα διάφανη σε βρύα και λειχήνες

νιφάδα-χνούδι των βουνών

χαλάζι-φυλλοβόλο

κι άξαφνα σκάφανδρο ζεστό

στην κιβωτό της μήτρας.

Αρχαίο σκοτάδι τήκεται και τρίζει

αχειροποίητη φλογίτσα που το γλείφει.

Συναγωγές υδάτων υετοί πρόγονοι παγετώνες

στην πάχνη ακόμη της ανωνυμίας.

2. "Η αρχαιολόγος" του Κίμωνα Τσακίρη

Μια αρχαιολόγος στην Δυτική Μακεδονία δίνει άνιση μάχη για να σώσει όσα αρχαία ευρήματα μπορεί  πριν το τεχνητό φράγμα του υδροηλεκτρικού εργοστασίου της Δ.Ε.Η. πλημμυρίσει τις ανασκαφές. Στα συν της ταινίας: η μουσική της (Κωνσταντή Παπακωνσταντίνου, Θανάση Παπακωνσταντίνου, Αργύρη Μπακιρτζή).

Μια Μετωρη κυρία
της Κική Δημουλά

Βρέχει...
Μία κυρία ἐξέχει στὴ βροχὴ
μόνη
πάνω σ᾿ ἕνα ἀκυβέρνητο μπαλκόνι.
Κι εἶναι ἡ βροχὴ σὰν οἶκτος
κι εἶναι ἡ κυρία αὐτὴ
σὰν ράγισμα στὴ γυάλινη βροχή.
Τὸ βλέμμα της βαδίζει στὴ βροχή,
βαριὲς πατημασιὲς καημοῦ
τὸν βρόχινό του δρόμο
γεμίζοντας. Κοιτάζει...
Κι ὅλο ἀλλάζει στάση,
σὰν κάτι πιὸ μεγάλο της,
ἕνα ἀνυπέρβλητο,
νά ῾χει σταθεῖ
μπροστὰ σ᾿ ἐκεῖνο ποὺ κοιτάζει.
Γέρνει λοξὰ τὸ σῶμα
παίρνει τὴν κλίση τῆς βροχῆς
―χοντρὴ σταγόνα μοιάζει―
ὅμως τὸ ἀνυπέρβλητο μπροστά τῆς πάντα.
Κι εἶναι ἡ βροχὴ σὰν τύψη.
Κοιτάζει...
Ρίχνει τὰ χέρια ἔξω ἀπ᾿ τὰ κάγκελα
τὰ δίνει στὴ βροχὴ
πιάνει σταγόνες
φαίνεται καθαρὰ ἡ ἀνάγκη
γιὰ πράγματα χειροπιαστά.
Κοιτάζει...
Καί, ξαφνικά,
σὰν κάποιος νὰ τῆς ἔγνεψε «ὄχι»,
κάνει νὰ πάει μέσα.
Ποῦ μέσα ―
μετέωρη ὡς ἐξεῖχε στὴ βροχὴ
καὶ μόνη
πάνω σ᾿ ἕνα ἀκυβέρνητο μπαλκόνι.

3. "David Kennedy, σμιλεύοντας την ζωή" του Άγγελου Κοβότσου

Μέσα σε 25 λεπτά, γνωρίζουμε έναν καλλιτέχνη που έβρισκε την ευτυχία στην φύση που τον περιέβαλλε,  στα ζώα που του κράτησαν συντροφιά και στην αρμονική σχέση με την γυναίκα του. Ο γλύπτης David Kennedy ήρθε από την Νέα Ζηλανδία στην Ελλάδα και δεν επέστρεψε ποτέ πίσω. Το σπίτι του στην Αίγινα αποτέλεσε το ησυχαστήριό του, ο χώρος δημιουργίας και ταυτόχρονα έκθεση των γλυπτών του.

Ευαγγελισμός
του Αργύρη Χιόνη

Ήταν παρθένα η σιωπή του.
Έτσι, όταν άνοιξε
πρώτη φορά το στόμα
δεν βγήκε λόγος,
μα ένας κρίνος.

4. "Νανά" της Λάρα Κρίστεν 

Το κινηματογραφικό πορτραίτο της Νανάς,  70χρονης τρανς γυναίκας που αφηγείται το παρελθόν της και παρακολουθεί την καθημερινότητά της, αποτελεί την πτυχιακή εργασιά της Λάρα Κρίστεν απόφοιτη του Τμήματος Κινηματογράφου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Μέσα από την άμεση κινηματογράφηση, η Νανά είναι η γυναίκα της διπλανής πόρτας που αφοπλίζει με το χιούμορ και  την ειλικρίνειά της.

Να διασχίζεις το δωμάτιο
του Χρίστου Λάσκαρη

Να διασχίζεις το δωμάτιο,
να ξεπερνάς την δυσκολία της κουρτίνας
και, φτάνοντας,
να επιμένεις στο παράθυρο-
αν το ανοίξεις
όλα γίνονται εύκολα.